مینیمالیزم (مینیمالیستی)

کمینه گرایی یا مینیمالیسم جنبش یا سبکی ادبی است که ویژگی اصلی آن کاهش مفرط محتوای اثر به حداقل عناصر ضروری است. موطن اصلی روایت داستانی مینیمال، مغرب زمین و موجد اصلی پیدایش آن جنبش فرمالیسـم(1920) بوده است. شعـار مشترک همه ی آنهـا تأکید بر ایجاز است. و از این رو همه ی آنان به شعارِ کم، زیاد است (less is more) معتقدند.
گسترش صنعت و مدرنیزم باعث شده که زندگی بشر دچار تغییر و تحول گردد این امر حوزه ی هنر و ادبیات را نیز تحت تأثیر قرار داده است. حاصل این تأثیرپذیری پدید آمدن مینی مالیسم در عرصه ی داستان سرایی است. پیشینه ی داستان مینی مال در ایران به مجموعه داستان در خانه اگر کس است (به سال 1339) باز می گردد این کتاب شامل ده داستان کوتاه از فریدون هدایت پور و عبدالحسین نیری بود. با تأمل بیشتر در ادبیات مشرق زمین، نمونه های بسیاری می توان یافت که از بیشترِ جهات قابل انطباق با این گونه ی جدید ادبی باشد. در ژاپن از قرن ها پیش آفرینش آثار کم حجم مورد توجه ادیبان آن کشور بوده است. هایکو در شعر و شوهین (shohin )در نثر از نمونه های بارز اینگونه آثار است. برخی از داستان های کتاب چوره زوره اثر کنکو یوشیدا نیز که صدسال پس از گلستان نوشته شده، از ایجازی خاص برخوردار است و همین امر شاید یکی از دلایلی باشد که موجب شده ایران شناسان آن سرزمین، آن را گلستان ژاپنی بنامند.
مینی مالیسم که آن را در فارسی خردگرایی و حداقل گرایی و کوتاه کوتاه ترجمه کرده اند، در اصل مربوط به نقاشی، موسیقی، معماری، هنرهای تجسمی و برخی دیگر از هنرهاست.مینی مالیسم امروزه حتی بعنوان سبک زندگی مطرح میشود. طبق نظر هوادارانِ داستان مینی مال، برتری داستان مینی مال در محدود بودن تعداد واژگان و خلاصه بودن آن نیست بلکه به دلیل ماندگاری بیشترِ این قبیل آثار در ذهن و بالا بودن میزانِ تأثیرگذاری در افراد است.
در ادبیات غنی ایران همواره گرایش به ایجاز، در شعر و نثر کم و بیش وجود داشته است.در شعر فارسی در کنار قالب هایی بلند چون قصیده و مثنوی(به ویژه منظومه های بلند داستانی)، به قالب های دو بیتی و رباعی
برمی خوریم که از اعجاز بسیاری برخوردار است و به همین دلیل محلی مناسب برای تجربیات لحظه ای شاعران بشمار می رود. برای نمونه: حکایت های سعدی در بوستان و گلستان، حکایت های هجویری در کشف المحجوب، حکایات رساله ی قشیریه و حکایت های قابوسنامه را می توان جزء آثاری به شمار آورد که بهترین نمونه های داستانی عصر خود را ارائه کرده اند.

آثار پدید آمده ی مینی مالیستی در جهان آن قدر با هم متفاوت است که کمتر می توان اصل های متباینی در آن ها یافت. به همین دلیل این داستان ها اغلب کمتر شبیه به هم در می آیند اما می توان در میانِ صورت های متفاوت، یک مخرج مشترک ساختاری پیدا کرد که شامل 9 مورد ذیل میگردد:
1- داشتن طرح و پیرنگ ساده و سرراست
2-محدودیت در زمان و مکان
3-بیانِ روایت در زمانِ حـال
4-نشان دادن واقعه ی بیرونی
5-نداشتن دلالت های معنایی بسیار زیاد
6-استفـاده از حداقل عناصر داستانی
7-به کارگیری عنصر گفتگو و دیالوگ
8- واقعیت گرایی
9-روایت

در مجموع در کنار مزایای فرم مینیمالیزم و استفاده از آن، نقدی هم بر تبِ تند مینی مالیست نویسی که بیشتر نوقلمان ایرانی را فراگرفته است، وارد می باشد. بسیاری از نویسندگان برخلاف تمام ادعاهایی که می کنند و از مزایای داستان کوتاه کوتاه یا مینی مال سخن به میان می آورند، برای سهولت در کار و برای فرار از مسئولیت سنگین و طاقت فرسای نویسندگی به این ژانر ادبی روی آورده اند، تا به گمان خود نویسندگی کرده باشند. نگارش این نوع داستان برای خود قاعده و اصولی دارد و نمی توان در هیچ شرایطی یک جمله ی بسیار کوتاه را داستان مینی مال دانست. بی شک ورود به این ساحت بدون داشتن پیش زمینه مطالعاتی و پژوهشی معضلات بیشماری را به بار خواهد آورد. این نوع توهم حتی بر پیکره ی ادبیات داستانی ایرانی هم لطمه وارد خواهد کرد. تمامی داستان های کوتاه کهن ایرانی دارای عناصری چون حادثه، شخصیت، کشمکش، زاویه ی دید، فضاسازی، لحن و زبان بوده اند. بسیاری از هوداران مینی مالیست ادعا دارندکه در دوره ی کنونی که بشر زمان کافی برای مطالعه کتاب ندارد، خلق داستان های کوتاه کوتاه می تواند پیوند میان انسان و داستان را حداقل حفظ کند. این حرف تا حدودی درست است، به شرط آنکه چارچوب و اصول نگارش این قبیل آثار را نادیده نگیریم. نتیجه گیری می شود که با اتخاذ شیوه ی صحیح و اصولی، این سبک راهی برای ارئه ی هنر و ادبیات است./

وحید دکامین دی ماه 1399

منابع تحقیق:
1- مقاله با عنوان «مینی مالیسم با تأملی بر حکایات گلستان سعدی» از سونیا حسن دایی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد شبستر، ارائه در کنفراس بین المللی شرق شناسی؛
2- مقاله با عنوان« داستانک در حکایتهای قابوسنامه و تطبیق آن با مینیمالیسم » از جهاندوست سبزعلیپور(نویسنده مسئول)، فرزانه عبداللهی، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب) علمی – پژوهشی، بهار 1391
3- «مقالات شمس و مینی مالیسم» نوشته برات محمدی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد ارومیه
چاپ شده در پژوهشنامه فرهنگ و ادب، پاییز 1388 ، شماره 9
4- مولانا و مینی مالیسم، همایش بین المللی اندیشه های جهانی مولانا جلال الدین بلخی